Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA, 2018), το άγχος μπορεί να οριστεί ως το συναίσθημα που χαρακτηρίζεται από ένταση, ανήσυχες σκέψεις και αντιδράσεις σε επίπεδο φυσιολογίας, όπως υψηλή αρτηριακή πίεση. Γενικότερα, το άγχος είναι φόβος για επερχόμενο κίνδυνο. Ο Freudείχε χρησιμοποιήσει τον όρο «αγχώδες σήμα» για να προσδιορίσει την μέτριας έντασης προσδοκία ότι κάτι κακό πρόκειται να συμβεί (όπως αναφέρεται στο: Wenar&Kerig, 2008) . Το συναίσθημα του άγχους κάνει την εμφάνισή του από την αρχή της ζωής και μας συνοδεύει μέχρι και το τέλος, απλά σε κάθε αναπτυξιακό στάδιο αλλάζει μορφή. Παρακάτω θα δούμε την εξελικτική εικόνα του άγχους από την βρεφική ηλικία ως την εφηβεία.

Εγγενείς φόβοι
Έχει παρατηρηθεί πως γεννιόμαστε με κάποιους συγκεκριμένους φόβους, όπως ο φόβος των δυνατών θορύβων και ο φόβος της απρόσμενης απότομης κίνησης. Οι αντιδράσεις των βρεφών σε αυτά τα γεγονότα είναι όμοιες με τις αντιδράσεις που προκαλεί το άγχος σε μετέπειτα αναπτυξιακά στάδια.

Βρεφική Ηλικία
Στους πρώτους 6 μήνες της ζωής κάνει την εμφάνισή του ο φόβος για το άγνωστο. Στον 7-8ο μήνα αρχίζει το βρέφος να εμφανίζει το άγχος αποχωρισμού, το οποίο αφορά στην δυσφορία που αισθάνεται όταν το αγαπημένο του πρόσωπο φροντίδας απομακρύνεται. Το άγχος αποχωρισμού φτάνει στο αποκορύφωμά του στους 14 μήνες και ύστερα μειώνεται δραματικά (Kagan, Kearsley&Zelazo, 1978). Περίπου στο δεύτερο μισό του πρώτου έτους, ξεκινά το άγχος του ξένου, δηλαδή η επιφυλακτικότητα και η συστολή που εκδηλώνει το βρέφος όταν έλθει αντιμέτωπο με ένα άτομο που δεν γνωρίζει.

Προσχολική Ηλικία
Σε αυτήν την φάση έχουν υποχωρήσει οι προηγούμενοι φόβοι και δημιουργούνται νέα άγχη, κυρίως λόγω εμπειριών. Για παράδειγμα, τα παιδιά εκδηλώνουν άγχος όταν νιώθουν ότι είχαν κακή συμπεριφορά και ότι κάποιος θα τα τιμωρήσει. Επίσης, υπάρχει το άγχος της αποτυχίας, των τροχαίων ατυχημάτων και της πυρκαγιάς. Εκτός από τους ρεαλιστικούς φόβους, υπάρχουν και οι μη ρεαλιστικοί, όπως ο φόβος των φανταστικών τεράτων. Το άγχος αυτό υποχωρεί στην μέση παιδική ηλικία.

Μέση παιδική ηλικία
Αν και ο φόβος για τα φανταστικά τέρατα υποχωρεί, μη ρεαλιστικοί φόβοι συνεχίζουν να υπάρχουν, όπως ο φόβος για διάφορα ζώα (ποντίκια, αράχνες κτλ) και ο φόβος για τους εφιάλτες. Από την άλλη, αναπτύσσεται ο φόβος για το σωματικό τραύμα και ο φόβος της αποτυχίας αυξάνεται.

Εφηβεία
Σε αυτήν την ηλικία αυξάνεται κατά πολύ ο φόβος της αποτυχίας, το άγχος του πολέμου, των χρημάτων και της σεξουαλικής επαφής. Αν και λόγω της γνωστικής ανάπτυξης των εφήβων οι μη ρεαλιστικοί φόβοι υποχωρούν, συνεχίζουν να υπάρχουν άγχη σχετικά με το σκοτάδι, τα καιρικά φαινόμενα, διάφορα ζώα και τα κοιμητήρια.

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πως το άγχος είναι ένα συναίσθημα φυσιολογικό, με την έννοια ότι είμαστε προγραμματισμένοι εκ φύσεως να έχουμε κάποιους φόβους, οι οποίοι στην συνέχεια αλλάζουν και επηρεάζονται κυρίως από κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αυτό που έχει σημασία είναι η σωστή και αποτελεσματική διαχείριση του άγχους ώστε να μην παρεμποδίζεται η λειτουργικότητα του παιδιού. Με σωστή διαχείριση, το άγχος μπορεί να μετατραπεί σε δημιουργικό και να αποτελέσει κινητήριο δύναμη για διάφορες δράσεις. Εάν, όμως, το άγχος είναι τόσο έντονο που γίνεται παθολογικό και το παιδί δεν μπορεί να λειτουργήσει όπως πριν στην καθημερινότητά του, τότε είναι καλό την κατάσταση να διαχειριστεί κάποιος ειδικός.

American Psychological Association, 2018.Anxiety.www.apa.org/topics/anxiety/ [Retrieved: 1/5/2018].

Wenar, C. &Kerig, P. (2008).Εξελικτική Ψυχοπαθολογία. Από τη βρεφική ηλικία στην εφηβεία. Μαρκουλής, Δ. &Γεωργακά, Ε. (μετάφραση-επιμέλεια). Εκδόσεις Gutenberg: Αθήνα.

Kagan, J., Kearsley, R. &Zelazo, P. R. (1978). Infancy: Its place in human development. Cambridge, MA: Harvard University Press.