“Games are the perfect way to explore worlds that could not otherwise exist.

M. Mearls, 2014

Έχει περάσει ένας χρόνος περιορισμού, σωματικού-ψυχικού-νοητικού. Τα σώματα είναι ακινητοποιημένα, ή αν κινούνται, κινούνται στερεοτυπικά με τον ίδιο τρόπο κάθε μέρα ίδια ώρα. Ίδιο ξύπνημα, ίδια μετακίνηση, ίδια δουλειά, ίδια επιστροφή. Το σώμα, από φορέας αγγίγματος, ερωτισμού και έκφρασης του εσωτερικευμένου, έγινε φορέας νόσου. Το σώμα πρέπει να κρύβεται, να μένει μέσα, να είναι ψυχαναγκαστικά καθαρό. Να μην είναι σώμα δηλαδή.

Όσοι κάνουμε τηλεδιασκέψεις, έχουμε παρατηρήσει πως το σώμα δεν υπάρχει πια στην εικόνα. Σαν να μην υπάρχει χώρος για αυτό, σαν να μην είναι σημαντικό. Και το πιο ανησυχητικό, η ανακούφιση που δίνει σε κάποιους η ευκαιρία να μην φαίνονται, να πατήσουν το κουμπί του βίντεο και να μείνει απλά η φωνή τους. Πόσο βάρος πέφτει σε αυτήν την φωνή να συγκρατήσει ότι ποθεί να βγει;

Μιλώντας για περιορισμούς, ο περιορισμός είναι ψυχολογικά προστατευτικός όσο δεν εμπεριέχει το πάγωμα. Από όλες τις αντιδράσεις που ενεργοποιούμε οι άνθρωποι απέναντι σε στρεσογόνα γεγονότα (fight-flight-freeze), το πάγωμα είναι το πιο τραυματικό. Γιατί δεν έχεις τον έλεγχο, είσαι έρμαιο εξωτερικών δυνάμεων που καθορίζουν το τι θα απογίνει στο σώμα σου. Και όταν οι περιορισμοί είναι τέτοιοι που το πάγωμα του σώματος είναι αναπόφευκτο, οι άνθρωποι έχουμε την δυνατότητα να επιστρατεύσουμε μία δύναμη που μπορεί να μας κινητοποιήσει νοητικά και συναισθηματικά: την φαντασία.

DnD και η μαγεία του δεξιού ημισφαιρίου

«Όσες και αν χτίσουν φυλακές, και αν ο κλοιός στενεύει, ο νους μας είναι αληταριό που όλο θα δραπευτεύει».

Θ. Παπακωνσταντίνου

Το DnD είναι το πρώτο παιχνίδι ρόλων που έγινε προσβάσιμο στο κοινό παγκοσμίως. Ανακαλύφθηκε από μία παρέα φίλων που κουράστηκε απλώς να παρατηρεί μαγικούς κόσμους και αποφάσισε να δράσει σε αυτούς. Με έναν τρόπο αυτοί οι φίλοι αποφάσισαν να βγουν από την παθητική θέση και να γίνουν ενεργοί τροποποιητές των γεγονότων, των ηρώων και των μαχών. Θα έφτιαχναν δικούς τους χαρακτήρες με την δική τους μοναδική ιστορία και θα ταξίδευαν σε κόσμους που θα ήταν αποκύημα του νου τους και άλλος δεν θα είχε ξαναπάει.

Σε ένα παιχνίδι DnD, τα άτομα δημιουργούν τους χαρακτήρες τους και χτίζουν το ιστορικό τους. Φτιάχνουν τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους, την ηθική τους, το παρουσιαστικό τους και τις ικανότητές τους. Οι παίκτες καλούνται να συνεργαστούν και να εξερευνήσουν τον κόσμο στον οποίοι έχουν βρεθεί, και συνήθως δημιουργείται ένας κοινός στόχος τον οποίο πρέπει να πετύχουν. Εμπλέκονται σε μάχες, κάνουν διαλόγους, γελάνε και τσακώνονται, λύνουν γρίφους και μυστήρια, κοιμούνται και τρώνε, ανασταίνουν νεκρούς και κάνουν μαγικά ξόρκια. Το παιχνίδι συντονίζει ο Dungeon Master (DM), ο οποίος περιγράφει τις καταστάσεις στις οποίες βρίσκονται οι παίκτες και υποδύεται όλους τους υπόλοιπους χαρακτήρες που συναντάνε οι ήρωες κατά την διάρκεια του ταξιδιού τους.

Για να παίξει κανείς DnD, αρκεί να έχει φαντασία. Όλοι έχουν φαντασία, απλά κάποιοι μπορεί να μην το ξέρουν, γιατί χρειάστηκε να γίνουν ορθολογιστές για να επιβιώσουν. Μπορεί η φαντασία και το παιχνίδι να ήταν «απαγορευτικά, χαζά και για μικρά ανώριμα παιδιά». Αυτό το δεξί ημισφαίριο όμως, στο οποίο εδράζει η δημιουργικότητα και η φαντασία, είναι το πρώτο ημισφαίριο που αρχίζει και αναπτύσσεται πιο έντονα στα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Είναι μη λεκτικό και λειτουργεί με εικόνες. Στο δεξί ημισφαίριο εδράζονται οι τραυματικές εμπειρίες, που μπορεί να είναι προλεκτικές, όμως το σώμα πάντα θυμάται.

Γνωρίζουμε από έρευνες στο πεδίο της ψυχοθεραπείας, πως η θεραπευτική αλλαγή έρχεται όταν και τα δύο ημισφαίρια λειτουργούν ισορροπημένα. Όταν η λογική ανάλυση, ο σχεδιασμός και οι λέξεις του αριστερού ημισφαιρίου συναντήσουν την συναισθηματική εμπειρία και την συμβολική λειτουργία του δεξιού ημισφαιρίου, παίρνει μέρος η διαδικασία της απαρτίωσης (integration). Πώς όμως ενεργοποιεί κανείς το δεξί του ημισφαίριο, όταν αυτό έχει καταπιεστεί ή το άτομο έχει πάρει τόσο μεγάλη απόσταση από την ίδια του την δημιουργικότητα, που το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να εκλογικεύει τα βιώματά του;

Το Παιχνίδι και ο Ρόλος

“Life is like theatre, everyone has a place on stage, you just have to find your role.”

S. Pendzik

Το παιχνίδι από μόνο του είναι θεραπευτικό. Στην παιγνιοθεραπεία (play therapy), η οποία είναι μορφή ψυχοθεραπείας που χρησιμοποιεί το παιχνίδι και την τέχνη ως τα κύρια μέσα έκφρασης, αντιλαμβανόμαστε το παιχνίδι μέσα από το αναπτυξιακό μοντέλο του EPR (Embodiment-Projection-Role). Οι άνθρωποι όταν παίζουμε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ενσωματικά μέσα (πχ. άμμο, νερό, πηλό), να προβάλλουμε τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας σε κάτι έξω από μας (πχ. ζωγραφική, ποίηση) ή να υποδυθούμε ρόλους. Το παιχνίδι ρόλων είναι το τρίτο στάδιο στο αναπτυξιακό μοντέλο EPR και άτομα τα οποία μπορούν κατά την θεραπεία τους να μπουν σε ρόλους, είναι πιο προσαρμοστικά, ευέλικτα και στην ουσία κάνουν πρόβα αυτά που θέλουν να εφαρμόσουν στην πραγματική ζωή.

Η υιοθέτηση ενός ρόλου, όπως ακριβώς γίνεται στο DnD, δίνει στο άτομο την ευκαιρία να πάρει την κατάλληλη συμβολική απόσταση από τον εαυτό του και να παίξει κάποιον άλλον, που δεν είναι αυτός και είναι απλά δημιούργημα της φαντασίας του. Το να μιλάς και να πράττεις όντας κάποιος άλλος, σου δίνει την ασφάλεια να λειτουργήσεις αυθόρμητα, χωρίς τον φόβο ότι όλα αυτά προέρχονται από εσένα. Σκεφτείτε έναν άνθρωπο με κρίσεις άγχους, για παράδειγμα, να υποδύεται έναν δυνατό πολεμιστή που αντιμετωπίζει κινδύνους αποτελεσματικά και εμπλέκει το σώμα του ενεργά στην μάχη. Ή ένα παιδί που δεν μπορεί να κάνει φίλους, υποδύεται έναν ήρωα με υψηλό χάρισμα και όλοι τον ακολουθούνε και τον λατρεύουν.

Στην ουσία, όταν το άτομο πειραματίζεται με ρόλους, δοκιμάζει διάφορες εκδοχές του εαυτού του. Όλοι κουβαλάμε έναν ρόλο και με βάση αυτόν πορευόμαστε στη ζωή. Ο ρόλος αυτός μας έχει δοθεί, προτού καν γεννηθούμε, με βάση τα όνειρα που είχαν οι γονείς για εμάς, το πώς φαντάζονταν το μέλλον το δικό τους αλλά και το δικό μας όντας παιδιά τους, τις προσδοκίες που είχαν από εμάς οι γονείς, το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον αλλά και η κοινωνία γενικότερα. Πολλές φορές ο ρόλος αυτός μας βαραίνει, γιατί δεν τον διαλέξαμε και απλά εκπληρώνει ανάγκες άλλων. Με το να πειραματίζεται το άτομο με άλλους ρόλους και με το να χτίζει τον φανταστικό του ήρωα, όπως ακριβώς τον θέλει εκείνος, κάνει ένα πρώτο βήμα στο να αποκαλύψει ποιος πραγματικά θέλει να είναι ο ρόλος του στην ζωή.

Το DnD σε μια συνεδρία

Ιδανικά το DnD θα έπαιρνε μέρος σε ομαδική θεραπεία, χωρίς να είναι απαγορευτικό να εφαρμοστεί και στην ατομική θεραπεία. Θεραπευτής και θεραπευόμενος χτίζουν από κοινού τον κόσμο στον οποίο θα κληθεί ο θεραπευόμενος να εισέλθει. Ο θεραπευόμενος δημιουργεί τον ήρωά του και το ιστορικό του. Ο θεραπευτής καθοδηγεί προσεκτικά τον θεραπευόμενο στο ταξίδι του και ο θεραπευόμενος καλείται να πάρει αποφάσεις, να ρισκάρει, να πάρει πρωτοβουλίες, να συνεργαστεί και να βρει λύσεις σε προβλήματα.

Τα ζάρια υπενθυμίζουν και στους δύο πως ο κόσμος δεν είναι χαοτικός, αλλά ελέγχεται από κανόνες, οι οποίοι ναι μεν καθορίζονται από την τύχη (ζάρια είναι!) αλλά οι ικανότητες του ήρωα παίζουν ρόλο στην ζαριά, δίνοντας το μήνυμα στον θεραπευόμενο πως δεν είναι όλα εκτός ελέγχου και πως συν Αθηνά και χείρα κίνει.

Σε ένα μεταγενέστερο επίπεδο, ο θεραπευτής με τον θεραπευόμενο μπορούν να δουν τις συνδέσεις μεταξύ του ήρωα και του εαυτού. Σίγουρα κανένας χαρακτήρας δεν δημιουργείται τυχαία. Όλοι οι ήρωες που επιλέγουμε εκπληρώνουν κάποια ανάγκη μας, κάποια επιθυμία ή κάποιον φόβο μας, αρκεί ο θεραπευόμενος να νιώθει ασφάλεια στο θεραπευτικό πλαίσιο για να μπορέσει να το δει. Τι μαγικές δυνάμεις έχει ο ήρωας, τι πάθη έχει περάσει και ποια είναι τα ελαττώματά του; Τι στόχο έχει και τι εμπόδια συναντά; Υπάρχουν βοηθοί ή είναι μόνος του σε αυτήν την προσπάθεια; Συνεργάζεται με άλλους ή όχι; Πώς ένιωσε όταν ο ήρωάς του βρέθηκε σε μία δύσκολή κατάσταση και πώς όταν δέχτηκε βοήθεια; Τι σημαίνει να κατέχεις την μαγεία εκ φύσεως και τι σημαίνει να έχεις κοπιάσει για χρόνια να μελετάς ξόρκια και όλη σου η δύναμη να εξαρτάται από ένα βιβλίο; Και αν το βιβλίο χαθεί; Χάνεσαι και εσύ; Τι σημαίνει να είσαι τόσο άσχημος που ο χλευασμός από τους γύρω σου να είναι καθημερινότητα; Μαθαίνεις να υπάρχεις μέσα από τα αρνητικά βλέμματα; Και αν κάποια στιγμή ακουστεί ένα θετικό για σένα, μπορείς να το δεχτείς; Τι σημαίνει να υπηρετείς θεούς και δυνάμεις πάνω από εσένα; Και αν εσύ διαφωνήσεις και αλλάξεις δρόμο, χάνεις την εμπιστοσύνη τους; Και αν ανακαλύψεις ότι έχεις ξοδέψει την μισή σου ζωή αναζητώντας κάτι που δεν γυρίζει πίσω; Μπορείς να βρεις νέο νόημα;

Αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα μπορούν να αξιοποιηθούν θεραπευτικά. Ο κόσμος της ψυχοθεραπείας είναι τόσο μαγικός όσο και τα φανταστικά δημιουργήματα του DnD. Γιατί όλα είναι πιθανά, αρκεί να το θες και να το προσπαθείς. Μέσα από τον ρόλο το άτομο δεν δίνει μόνο μια νοητική πρόκληση στον εαυτό του, αλλά εμπλέκει όλο του το σώμα και την έκφραση. Ακόμη και εν μέσω πανδημίας, που το DnD έχει μεταφερθεί σε διαδικτυακούς χάρτες και οι παίκτες είναι μακριά ο ένας από τον άλλον, νομίζω όλοι μας με τον ένα ή με τον άλλον τρόπο βρίσκουμε τρόπους να συνδεθούμε με τον ρόλο και με την ομάδα, ακόμα και αν αυτό είναι ένα μεταβατικό αντικείμενο, όπως ένα μαγικό σκήπτρο!’