Τα όρια είναι παντού στην ζωή μας. Το πώς θα ντυθούμε για να βγούμε έξω, πώς θα μιλήσουμε στον διπλανό μας και πώς θα συμπεριφερθούμε μέσα σε μια ομάδα, είναι αποτέλεσμα εσωτερίκευσης κοινωνικών κανόνων που μάθαμε από το οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον. Τα όρια μας κάνουν να νιώθουμε ασφαλείς και ότι έχουμε ένα αίσθημα ελέγχου πάνω σε αυτά που επιτρέπονται και δεν επιτρέπονται να γίνουν.

Στην ψυχοθεραπεία τα όρια είναι απαραίτητα για να καθορίσουν ποια είναι η φύση της θεραπευτικής σχέσης. Ο θεραπευτής δεν είναι φίλος, οπότε δεν μπορούμε να τον αγκαλιάζουμε ή να τον ρωτάμε για τα προσωπικά του. Τα όρια καθορίζουν επίσης το πώς συμπεριφερόμαστε μέσα στο χώρο ψυχοθεραπείας. Καλούμαστε να είμαστε συνεπείς στην ώρα και μέρα του ραντεβού αλλά και στο σε ποιες συμπεριφορές προβαίνουμε. Δεν επιτρέπεται, για παράδειγμα, να σπάσουμε αντικείμενα ή να τραυματίσουμε τον εαυτό μας ή τον θεραπευτή.

Όταν πρόκειται για την ψυχοθεραπεία παιδιών, το πώς οριοθετούμε το παιδί έχει τεράστια σημασία για την αποτελεσματικότητα της παρεμβασης. Συνήθως, τα παιδιά θα δοκιμάσουν τα όρια του θεραπευτή για να δουν κατά πόσο είναι συνεπής σε αυτό που έχει θέσει ως όριο αλλά και να δει με ποιον τρόπο θα τα βάλει. Παιδιά που έχουν μεγαλώσει με την τιμωρία και την εξωτερική επιβράβευση, περιμένουν το “μπράβο” ή την αποστέρηση. Όταν ο θεραπευτής, όμως, επιστρέφει την ευθύνη της συμπεριφοράς στο ίδιο το παιδί μέσω του καθρεφτίσματος, και ούτε επιβραβεύει αλλά ούτε τιμωρεί, το παιδί έχει κάνει το πρώτο του βήμα προς την θεραπευτική αλλαγή.

Στην παιγνιοθεραπεία, δεν επιβραβεύουμε το παιδί με “μπράβο” γιατί δεν θέλουμε το παιδί να εξυπηρετεί εμάς. Το παιδί είναι ελεύθερο να κάνει και να παίξει ό,τι το ευχαριστεί και να αναγνωρίζει πως αυτό είναι που το κάνει χαρούμενο και υπερήφανο. Δικαιούται, επίσης, να στεναχωρηθεί για κάτι που έφτιαξε και δεν του άρεσε και να νιώσει την ματαίωση. Ο θεραπευτής πάντα καθρεφτίζει το συναίσθημα του παιδιού με στόχο το παιδί να αποκτήσει επαφή με τα συναισθήματά του και να τα κατανοήσει. Επίσης, στην παιγνιοθεραπεία δεν τιμωρούμε ποτέ. Εάν ένα παιδί κάνει κάτι που δεν επιτρέπεται, δεν θα πούμε ποτέ “δεν μπορείς να παίξεις με αυτό το παιχνίδι γιατί παραβίασες αυτό το όριο πριν”. Για αυτό και δεν συμβουλεύουμε ποτέ τους γονείς να χρησιμοποιούν την εξωτερική επιβράβευση και την τιμωρία (αποστέρηση αγαπημένου αντικειμένου, βόλτας κτλ) για την διαπαιδαγώγηση του παιδιού τους.

Επομένως, χωρίς επιβράβευση ή τιμωρία, πώς μπαίνουν τα όρια στην παιγνιοθεραπεία;

Απώτερος στόχος είναι το παιδί να αναλάβει την ευθύνη των συμπεριφορών του. Οπότε, κάθε φορά που το παιδί δοκιμάζει ένα όριο, προβαίνυμε στα παρακάτω 4 στάδια:

1. Καθρεφτίζουμε το συναίσθημα και την συμπεριφορά του παιδιού (Είσαι πολύ θυμωμένος και θέλεις να πετάξεις την άμμο κάτω).
2. Υπενθυμίζουμε το όριο (Αυτό όμως δεν επιτρέπεται, η άμμος είναι για το κουτί της).
3. Προσφέρουμε εναλλακτικές (Μπορείς να πετάξεις ένα αρκουδάκι ή μια μπάλα κάτω. Διάλεξε εσύ).
4. Τερματίζουμε την συνεδρία, σε περίπτωση που το παιδί δεν προτιμήσει κάποια εναλλακτική (Τελειώνουμε εδώ την συνάντησή μας σήμερα, γιατί θέλεις ακόμα να πετάξεις την άμμο κάτω. Θα βρεθούμε πάλι την επόμενη φορά).

Ο παραπάνω τρόπος δεν έχει ούτε επιβράβευση ούτε τιμωρία. Είναι όλα επικεντρωμένα πάνω στο παιδί, το οποίο έχει τον έλεγχο για το τι θέλει να κάνει. Όσο ο θεραπευτής είναι συνεπής και τηρεί τα όρια που έχει θέσει, το παιδί είναι ελέυθερο να πράξει όπως θέλει, αρκεί αυτό να επιτρέπεται στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Αν θέλει να κάνει κάτι που δεν επιτρέπεται, τότε δεν μπορεί να το κάνει μέσα στον χώρο της θεραπείας, για αυτό η συνεδρία τερματίζεται. Ο τερματισμός της συνεδρίας δεν γίνεται με τιμωρητικό τρόπο. Υπενθυμίζουμε στο παιδί πως κάποια όρια είναι δύσκολο να τηρηθούν και αυτό το καταλαβαίνουμε. Σήμερα προσπάθησε αρκετά και μπορεί να συνεχίσει την επόμενη φορά.

Σταδιακά το παιδί αρχίζει να οριοθετείτε από μόνο του, έχει αποκτήσει δηλαδή το εσωτερικό κίνητρο για αυτορύθμιση. Παιδιά που μπορούν να αυτορυθμίζονται, γίνονται ενήλικες που αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και τα διαχειρίζονται. Έχουν λιγότερα ξεσπάσματα θυμού, δεν τους διακατέχει το άγχος και οι κρίσεις πανικού και σχετίζονται με άλλους ανθρώπους με υγιή τρόπο.

Βιβλιογραφία

 Ο' Connor, K., Schaefer, C. & Braverman, L. (2016). Handbook of Playtherapy (2^nd Ed). John Wiley & Sons: Hoboken, New Jersey.