Ξεκινώντας με τα λόγια του Bruce Perry (όπως αναφέρεται στο Gaskill, 2019), ψυχιάτρου και ερευνητή γύρω από θέματα παιδικής ψυχικής υγείας και νευροεπιστημών:

“Οι τραυματικές εμπειρίες δημιουργούν αλλαγές σε σημαντικά εγκεφαλικά νευρωνικά δίκτυα. Αυτά τα δίκτυα που σχετίζονται με το στρες επεκτείνονται σε πολλαπλές περιοχές του εγκεφάλου -από το εγκεφαλικό στέλεχος στον νεοφλοιό, και, επομένως, το να φτάσουμε σε αυτά τα συστήματα με στόχο να παρέχουμε θεραπευτικές ενεργοποιήσεις για να δημιουργήσουμε θετική αλλαγή, είναι δύσκολο χρησιμοποιώντας τις συνήθεις γνωστικές-συμπεριφορικές προσεγγίσεις. Η ομορφιά του παιχνδιού είναι πως εμπλέκει αυτά τα εκτενή δίκτυα με ελεγχόμενο, προβλεπόμενο και συντονιστικό τρόπο. Το παιχνίδι εμπλέκει αισθητηριακά, κινητικά, συναισθηματικά και γνωστικά συστήματα. Αυτές οι εμπειρίες παιχνιδιού, είναι επομένως η συνταγή για αποτελεσματικές θεραπευτικές πρακτικές και το χτίσιμο της ανθεκτικότητας”.

O Perry (2008) έχει κατηγοριοποιήσει τα οφέλη της παιγνιοθεραπείας σε νευροβιολογικό επίπεδο σε 6 βασικά στοιχεία:

 1. Συνάφεια

Για να υπάρχει νόημα σε μια θεραπεία, θα πρέπει η θεραπεία αυτή να στοχεύει στα κατάλληλα νευρωνικά δίκτυα τα οποία θέλει να αλλάξει. Για να αλλάξουν τα νευρωνικά δίκτυα πρέπει πρώτα να ενεργοποιηθούν. Οι κατώτερες περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν λειτουργίες ζωτικής σημασίας, είναι αυτές που αποδιοργανώνονται μετά από τραυματικές εμπειρίες, οπότε υπάρχει σωματική συμπτωματολογία. Εάν αυτές οι περιοχές δεν ισορροπήσουν, ανώτερες γνωστικές λειτουργίες δεν μπορούν να αποδόσουν σωστά, εξ ου και η σχολική αποτυχία σε παιδιά που δεν είναι συναισθηματικά ισορροπημένα. Για αυτό οι παρεμβάσεις πρέπει πρώτα να στοχεύουν στην εξισορρόπηση του συναισθήματος και των σωματικών λειτουργιών και ύστερα στο γνωστικό επίπεδο (πχ. μάθηση). Οι κατώτερες περιοχές του εγκεφάλου, όμως, δεν επιδέχονται μάθησης αλλά ενεργοποιούνται με αισθησιοκινητικές δραστηριότητες. Η παιγνιοθεραπεία προσφέρει στο παιδί την ευκαιρία να παίξει ελεύθερα, οπότε και να κινηθεί και να αγγίζει πράγματα ελεύθερα, αλλά και τα κατάλληλα υλικά (άμμος, νερό, πηλός) και δραστηριότητες (χορός, γιόγκα, μουσική, τέχνη, δραματικό παιχνίδι). Όλες αυτές οι δραστηριότητες προσφέρουν επαναλαμβανόμενες σωματικές κινήσεις (bottom up διαδικασία), οι οποίες είναι απαραίτητες για την θεραπεία του τραύματος. Οι επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες είναι προτιμότερο να γίνονται με βάση τον καρδιακό ρυθμό (60/80bpm).

 2. Επαναληψιμότητα

Η μακρόχρονη μνήμη και η μάθηση εγκαθιδρύονται μετά από επαναλαμβανόμενη έκθεση σε ερεθίσματα, είτε αυτή είναι συνειδητή είτε ασυνείδητη. Επειδή το τραύμα συνοδεύεται από αίσθηση μη ελέγχου, μη προβλεψιμότητας και χάους, σταθερές και επαναλαμβανόμενες εμπειρίες μπορούν να δράσουν θετικά, δίνοντας αίσθημα ελέγχου στο παιδί. Για να νιώσει το παιδί ασφαλές, χρειάζεται ρουτίνα και επαναληψιμότητα. Οι κατώτερες περιοχές του εγκεφάλου χρειάζονται πολλές επαναλήψεις θετικών εμπειριών για να λειτουργήσουν ισορροπημένα. Οι παιγνιοθεραπευτές είναι πάντα προβλέψιμοι και οργανωμένοι στο πώς υποδέχονται ένα παιδί και την οικογένειά του. Υπάρχει δομή στις συνεδρίες και σε όλη την θεραπευτική διαδικασία. Το παιχνιδοδωμάτιο είναι πάντα το ίδιο και όλα είναι πάντα στην ίδια θέση. Φροντίζουμε η ώρα και μέρα της συνεδρίας να μην αλλάζει και να μην καθυστερούμε στο να πάρουμε το παιδί στην συνεδρία. Οι τελετουργίες είναι βασικό στοιχείο της παιγνιοθεραπείας, καθώς το παιδί καλείται σε κάθε έναρξη και λήξη της συνεδρίας να κάνει την δική του τελετουργία. Επίσης, σέβεται τις οποιεσδήποτε τελετουργίες έχει το ίδιο το παιδί ανάγκη να κάνει, ακόμη και τις στερεοτυπίες. Οι τελετουργίες ανέκαθεν ένωναν κοινότητες μεταξύ τους και θεωρούνται ότι είναι η “κόλλα” που κρατά ενωμένες τις ανθρώπινες σχέσεις. Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο μπαίνουν τα όρια στην παιγνιοθεραπεία είναι πάντα ο ίδιος και υποστηρίζεται ερευνητικά (Kinniburgh et al., 2005).

 3. Σχέσεις

Έχουμε γεννηθεί προγραμματισμένοι να αγαπάμε και να συνδεόμαστε. Η επιβίωσή μας εξαρτάται από το πόσο στενά συνδεδεμένοι είμαστε με την τροφό μας και ύστερα με το υπόλοιπο οικογενειακό, φιλικό και κοινωνικό περιβάλλον. Η νευροεπιστήμη δείχνει πως οι άνθρωποι είμαστε αλληλοεξαρτώμενα όντα και πως η βίωση θετικών και ζεστών συναισθημάτων παίζουν ύψιστο ρόλο στην καλή νευρωνική λειτουργία και παιδική ανάπτυξη, ενώ τα αρνητικά συναισθήματα συμβάλλουν στην καταπίεση της νευρογένεσης. Για αυτό οι σχέσεις που αναπτύσσει το παιδί κατά την ανάπτυξή του καθορίζουν το πώς θα βλέπει τον κόσμο, πώς θα παίρνουν αποφάσεις και πώς θα σχετίζονται με τους γύρω τους. Στην παιγνιοθεραπεία το πώς σχετιζόμαστε με το παιδί καθορίζει το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Γνωρίζουμε την σημασία της προσκόλλησης και φροντίζουμε να επικοινωνούμε στο παιδί πως το ακούμε, το αποδεχόμαστε και το καταλαβαίνουμε. Η θεραπεία είναι η σχέση και όχι η τεχνική.

 4. Ρυθμός

Η πεμπτουσία της παιγνιοθεραπείας είναι η ικανότητα του να μπορείς να συντονιστείς με το παιδί. Μέσα από τον συντονισμό μας με το παιδί, το παιδί μαθαίνει να αυτορυθμίζεται. Η νευροεπιστήμη έχει δείξει πως η αυτορύθμιση είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που απαιτεί τον συντονισμό πολλών νευρωνικών δικτύων. Στην παιγνιοθεραπεία επιτυγχάνουμε τον συντονισμό με τον ρυθμό του παιδιού μέσα από την διαπροσωπική επικοινωνία, την βλεμματική επαφή και την ενσυναίσθηση, δηλαδή μπαίνουμε εμείς στον κόσμο του παιδιού και δεν το καλούμε να έρθει στον δικό μας.

 5.Ικανοποίηση

Όλοι οι άνθρωποι έχουμε την ανάγκη να νιώθουμε ικανοποίηση. Η ντοπαμίνη είναι ο νευροδιαβιβαστής που είναι υπεύθυνος για την βίωση θετικών συναισθημάτων στις διαπροσωπικές σχέσεις και μας κάνει να θέλουμε να επαναλάβουμε την εμπειρία. Αν δεν έχουμε αρκετή ντοπαμίνη στο σύστημά μας, νιώθουμε θλιμμένοι και αρχίζουμε να την αναζητάμε. Κάποιοι άνθρωποι την αναζητάνε με υγιείς τρόπους, όπως μέσα από την επικοινωνία, την τέχνη, τον χορό, την μουσική, την πνευματικότητα, και άλλοι με επιβλαβείς τρόπους, όπως με τα ναρκωτικά, αλκοόλ, ριψοκίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά, ζάχαρη, αλάτι, αυτοτραυματισμούς κ.α. Παιδιά που έχουν περάσει τραυματικές εμπειρίες αναστατώνονται εύκολα (στρεσσάρονται) και νιώθουν πολύ χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης. Στην παιγνιοθεραπεία γνωρίζουμε ότι τα παιδιά θέλουν να έρχονται γιατί είναι ασφαλές και πολλές φορές διασκεδαστικό.

 6. Σεβασμός

Για να αναπτυχθεί μια σχέση γεμάτη ασφάλεια και εμπιστοσύνη, όπου το παιδί μπορεί να νιώσει άνετα να ξεδιπλώσει όλο του το δυναμικό, χρειάζεται πρώτα πρώτα σεβασμός. Ο σεβασμός στην ψυχοθεραπεία παιδιών δεν είναι πάντα δεδομένος. Το να πιέζουμε τα παιδιά να μιλήσουν και να απαντήσουν στις ερωτήσεις μας, να αλλάξουν την καθημερινότητά τους με βάση τις δικές μας επιθυμίες και να καθίσουν συγκεντρωμένα για να νικήσουν την υπερκινητικότητά τους, δεν είναι θεραπεία. Στην παιγνιοθεραπεία ο σεβασμός στις ανάγκες και τις επιθυμίες του παιδιού είναι πάνω από όλα.

Συμπερασματικά, η παιγνιοθεραπεία είναι μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που εναρμονίζεται με τα ευρήματα της νευροεπιστήμης σχετικά με την ανάπτυξη του εγκεφάλου, τις επιπτώσεις του τραύματος στην νευροφυσιολογία του παιδιού και προτείνεται ως η κατάλληλη προσέγγιση για την αντιμετώπιση συναισθηματικών και συμπέριφορικών δυσκολιών στα παιδιά.

Βιβλιογραφία

Kinniburgh, K. J., Blaustein, M. E., Spinazzola, J., & van der Kolk, B. A. (2005). Attachment, self-regulation, and competency: A comprehensive intervention framework for children with complex trauma. Psychiatric Annals, 35, 424-430

Perry, B. D. (2008). Child maltreatment: A neurodevelopmental perspective on the role of trauma and neglect in psychopathology. In P. Beauchaine & S. P. Hinshaw (Eds.), Child and adolescent psychopathology (pp. 93-129). Hoboken, NJ: Wiley

Gaskill, R. (2019). Neuroscience helps play therapists go low so children can aim high. Play Therapy Magazine.