Η εποχή της άμεσης διαθεσιμότητας

Την δεκαετία του 1920 έκανε την εμφάνισή του ένα ρεύμα στην ερευνητική δραστηριότητα της ψυχολογίας, η επιστήμη της απόσπασης (interruption science). Μετά από έρευνα της ψυχολόγου Bluma Wulfovna Zeigarnik, καθιερώθηκε το φαινόμενο Zeigarnik το οποίο υποστηρίζει πως οι άνθρωποι θυμούνται καλύτερα έργα τα οποία διεκόπησαν και δεν ολοκληρώθηκαν, παρά τα ολοκληρωμένα έργα. Μια άλλη ερευνήτρια, η Maria Ovsiankina, βρήκε πως οι άνθρωποι έχουν την τάση να ενεργούν προς την ολοκλήρωση ανολοκλήρωτων έργων, καθώς ένα ανολοκλήρωτο έργο προκαλεί παρεισφρύουσες σκέψεις που πιέζουν προς την ολοκλήρωσή του. Αυτό που ήταν ενδιαφέρον τότε για τους ερευνητές ήταν το πώς η απόσπαση της προσοχής των εργαζομένων είχε ως αποτέλεσμα μειωμένη απόδοση, περισσότερο άγχος και περισσότερα εργατικά ατυχήματα.

Δύσκολα θα φαντάζονταν οι ερευνήτριες τότε πόσο επίκαιρη θα ήταν η επιστήμη της απόσπασης σήμερα, όπου η τεχνολογία έχει παρεισφρύσει στις ζωές μας σε σημείο που ίσως δεν θα έπρεπε. Εάν σκεφτούμε πόσα πράγματα έχουν αλλάξει στην καθημερινή μας ζωή τα τελευταία 30 χρόνια, θα δούμε πως βασικές μας ασχολίες στην προσωπική και επαγγελματική ζωή έχουν αλλάξει ριζικά.

Η εμφάνιση των πρώτων κινητών τηλεφώνων στην Ελλάδα έγινε το 1992. Μια εποχή άμεσης διαθεσιμότητας είχε ξεκινήσει, όπου από εκεί που για να επικοινωνήσει κάποιος με τον άλλο έπρεπε να τον συναντήσει στο γνωστό σημείο, ή να πάει σπίτι του, ή να καλέσει στο σταθερό του και να ελπίσει πως θα το σηκώσει, ξαφνικά όποιος είχε κινητό έπρεπε να είναι άμεσα διαθέσιμος σε όποιον τον καλέσει. Πλέον η χρήση του κινητού δεν περιορίζεται μόνο στο τηλέφωνο και το μήνυμα, αλλά και στην ενημέρωση για το πού βρίσκεται ο καθένας, τι κάνει και με ποιον είναι. Οι σχέσεις, φιλικές και μη, επηρεάζονται κατά μεγάλο ποσοστό από φωτογραφίες που θα ανεβάσει ο άλλος, από την κοινοποίηση της παρουσίας του, την ώρα που το κοινοποίησε και ακόμη από το αν βρίσκεται σε σύνδεση αλλά δεν επικοινωνεί! Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πλέον οι άνθρωποι δεν έχουμε το δικαίωμα να μην απαντήσουμε άμεσα σε ένα μήνυμα, να βάλουμε το κινητό μας στο αθόρυβο ή ακόμη και να κλείσουμε το κινητό μας για μέρες. Η ένδειξη “διαβάστηκε” έχει αυτόν ακριβώς το σκοπό: ξέρεις πως αν διαβάσεις το μήνυμα και δεν απαντήσεις, είσαι υπεύθυνος για την αναμονή του άλλου ή ακόμη χειρότερα, ετοιμάζεσαι να απολογηθείς. Αντίστοιχα, αυτός που διαβάζει πως το μήνυμά του διαβάστηκε και δεν παίρνει απάντηση, αυτομάτως κάνει δεκάδες σενάρια για να μπορέσει να ανταποκριθεί σε αυτό το άγχος της αναμονής.

Πώς σχετίζεται η εμφάνιση των κινητών τηλεφώνων με την επιστήμη της απόσπασης; Οι ειδοποιήσεις που έρχονται στο κινητό μας, δημιουργούν αμέσως την διακοπή του έργου που κάνουμε εκείνη τη στιγμή. Ακόμα και αν δεν εγκαταλείψουμε άμεσα το έργο για να διαβάσουμε την ειδοποίηση, έχει βρεθεί πως ακόμα και η γνώση ότι έχει έρθει ειδοποίηση, διαμοιράζει την προσοχή μας. Έτσι, σήμερα μιλάμε για μια νοητική κατάσταση: την συνεχόμενη διαμοιρασμένη προσοχή. Ακόμα και όταν θες να συγκεντρωθείς στο διάβασμα ενός βιβλίου, στο φαγητό ή στο μπάνιο, είναι αδύνατον όταν γνωρίζεις πως δίπλα σου υπάρχει μια συσκευή που σε κάνει άμεσα διαθέσιμη στα μάτια των άλλων.

Γνωρίζουμε από την γνωστική ψυχολογία πως ο εγκέφαλος μας έχει την ικανότητα να συγκεντρώνεται σε ένα μόνο έργο αλλά και να μοιράζει την προσοχή σε πολλά έργα (multitasking). Ξέρουμε όμως πως στην διαμοιρασμένη προσοχή ο εγκέφαλος διαμοιράζει και τους πόρους του, επομένως τα έργα ολοκληρώνονται με χαμηλότερη ποιότητα και με περισσότερες πιθανότητες για λάθος. Σε συνδυασμό με το άγχος που παράγεται από την πίεση να ανταποκριθούμε σε όλα και την ενοχή του να θέλουμε προσωπικό χρόνο ή απλώς να μην επικοινωνήσουμε με κανέναν, οφείλουμε για την ψυχική μας υγεία να “αποσυνδεόμαστε”. Χρειαζόμαστε λίγες ώρες την ημέρα όπου είμαστε συνδεδεμένοι μόνο με τον εαυτό μας και την φύση γύρω μας, που όσο αυξάνεται η τεχνολογία τόσο περισσότερο φαίνεται η έλλειψή της. Καλές ώρες για αποσύνδεση είναι:

• η ώρα του ύπνου

• η ώρα του φαγητού

• η ώρα που βρισκόμαστε με αγαπημένα πρόσωπα

• η ώρα της φυσικής άσκησης

Μπορείτε να έχετε συγκεκριμένα ωράρια που δεν θα χρησιμοποιείτε κάποια οθόνη κάθε μέρα, ή μία μέρα την εβδομάδα όπου το κινητό και ο υπολογιστής θα παραμένουν κλειστά.

Η αποσύνδεση δεν είναι εύκολη, όμως η σύνδεση με τον εαυτό είναι το πρώτο θεμέλιο για μια υγιή σχέση με τους άλλους!